hats off 'जामुन'………।

जामुन हे नाव कदाचित काल्पनिक असेल. स्थळ व इतर पात्रांची नावेही बदललेली असू शकतील पण ही गोष्ट मात्र शंभर टक्के खरी आहे. एका खेडेगावात जन्मलेल्या एका गोंडस परीची ही कथा आहे. जशी आणि जेवढी हृदयद्रावक तेवढीच जामुनच्या जिद्दीची, धाडसाची. परिस्थितीला सहजासहजी शरण न जाणाऱ्या तिच्या मानसिकतेची.       
आई-बाबांची लाडकी जामुन  वयाच्या आठव्या वर्षी शाळेची पहिली पायरी चढते. तेही आईच्या आग्रहास्तव. तिच्या आईचं तिला डॉक्टर करण्याचं स्वप्न असतं. घरची परिस्थिती म्हणजे हातातोंडाची लढाई. काही दिवस अथवा महिने शाळेची अन तिची कुठे तोंडओळख होते आहे तोच तिच्या कुटुंबावर दुर्दैवी घाला येतो आणि तिची आई हे जग सोडून जाते. आपली आई नक्की कुठे गेली आहे हे समजण्याचीही बौद्धिक कुवत नसलेली जामुन आता एकाकी पडते. शाळा सुटलेली असते. वडील हलाखीने अधिकच गांजलेले. लहानग्या जामुनचे नशीब अंधाराच्या उदरात गडप होते.            
एक दिवस जामुनच्या वडिलांचा मित्र एका 'एलाईट' जोडप्याला घेऊन येतो. अलिशान गाडीतून पायउतार झालेल्या या दाम्पत्याला एक लहान मुलगा असतो. ते जामुनला दत्तक घेण्याची त्यांची मनीषा बोलून दाखवतात. तिला उच्च शिक्षण देण्याचं आश्वासन देतात. जामुनच्या वडिलांच्या एका डोळ्यात न मावणारा आनंद तर दुसऱ्या डोळ्यात लेकीच्या विरहाचं दु:ख दाटून येतं. ते जोडपं जामुनच्या वडिलांच्या हातात नोटांची थप्पी देतं. पण तिचे वडील ती नाकारतात. कारण त्यांच्या मुलीचं उज्ज्वल भविष्य त्यांना दिसू लागलेलं असतं. त्यांचा मित्र मात्र हक्काने त्या नोटांचा स्वीकार करतो.              
जामुन मोठ्या शहरात येते. एका टोलेजंग इमारतीत हे कुटुंब राहत असतं. या घरातील सर्व आधुनिक उपकरणे आणि सोयीसुविधा जामुनला स्वप्नवत वाटतात. कुटुंबाच्या मालकीणबाई या सर्व साधनांची तिला माहिती करून देतात. त्या साधनांचा वापर करायला शिकवतात. तिच्या शाळेची व्यवस्था काही दिवसात होईल असे तिला सांगत राहतात. दिवसामागून दिवस उलटतात आणि या उच्चभ्रू कुटुंबाचा खरा चेहरा जामुनला दिसू लागतो. खरकटी भांडी धुणे, कपड्यांना इस्त्री करणे, बाहेर जाउन सामान आणणे, झाडू-लादी करणे, छोट्याला सांभाळणे अशी अनेक कामे चिमुरड्या जामुनवर सोपवली जातात. या कामांत कुचराई झाल्यास त्याची शिक्षा म्हणून छडीचे, चामडी पट्ट्याचे फटके, इस्त्रीचे चटके आणि उपासमार हा दंड ठरलेला असतो. तिच्या आजारातही तिची जराही गय केली जात नाही.  लोकांसमोर मात्र आपण ह्या गरीब घरातील मुलीला दत्तक घेऊन किती पुण्याचं काम केलं आहे व आपण तिच्यावर किती जीवापाड प्रेम करतो आहे  ह्याचे नाटक  अत्यंत चोख पद्धतीने वठवले जात असते.                  
 या मालकीणबाई 'day care' चालवतात. मुलांच्या ट्युशन घेतात. माझा child psychology चा अभ्यास असल्याचेही लोकांना सांगतात. पण जामुनचे त्यांनी चालवलेले अतोनात हाल मात्र त्यांच्यातील एका स्त्रीला ,शिक्षिकेला, मातेला खटकत नाहीत. जामुन अनेकदा तिच्या आईच्या आठवणीने व्यथित होते. तिच्या डोळ्यांतील बाल्य अकाली कोमेजल्यासारखे वाटू लागते. इतक्या लहान वयात तिच्या देहाने आणि मनाने अनन्वित अत्याचार भोगलेले असतात. या कुटुंबाचा मालकही वासनांध होऊन तिच्यावर अत्याचार करण्यासाठी दबा धरून बसलेला असतो. योग्य संधीची वाट पाहत असतो. जामुनला या नरकयातनांतून लवकरात लवकर मुक्ती हवी असते. तिला या अघोरी कैदेतून सुटून आपल्या गावी वडिलांकडे जायचे असते. ती खचून न जाता काही मार्ग मिळतो का ते शोधत असते.
एक दिवस day care मधील मुलांची जबाबदारी जामुनवर टाकून मालकीणबाई shopping ला जातात. day care मधील एका मुलीशी जामुनची मैत्री होते. त्या मुलीला जामुनच्या यातनांविषयी काहीच माहिती नसते. जामुन तिला एक प्रश्न विचारते. एखाद्या झाडाला किंवा फुलाला कोणी इजा केली तर ते झाड किंवा फूल काय म्हणेल? तिची मैत्रीण जर विचार करून म्हणते, please save me असं म्हणेल. जामुन म्हणते की हे मला तू एका पेपरवर लिहून देशील का? मग तिची ही मैत्रीण तिला एका कागदावर ते वाक्य लिहून देते. जामुन ह्या मैत्रिणीकडून काही रिकामे कागद मागून घेते. नंतर ते कातरून त्याचे छोटे छोटे तुकडे करते आणि प्रत्येक तुकड्यावर हे वाक्य इंग्रजी येत नसतानाही लिहिते म्हणजेच गिरवते. असे अनेक कागद ती तयार करून घेते. स्वत:जवळ लपवून ठेवते. रोज मालकीणबाई बाहेर गेल्या की त्यातील एक एक कागद अंतराअंतराने बाल्कनीतून अलगद खाली सोडते. सुरवातीस हे कागद कचऱ्याच्या टोपलीत टाकले जातात पण रोज सातत्याने पडणाऱ्या या कागदांकडे सफाई कामगारांचे लक्ष जाते आणि अखेरीस हा कागदांचा गठ्ठा पोलिसांपर्यंत पोहोचतो.                  
  कोणालातरी वाचवायचे आहे हे पोलिसांना समजते. पण कोणाला? एव्हाना कागदावरील हस्ताक्षरावरून हे अक्षर लहान मुलाचे आहे ज्याला किंवा जिला इंग्रजी नीट लिहिता येत नाही एवढे पोलिसी बुद्धीला कळलेले असते. यंत्रणा कामाला कागतात. सुरवातीस यश येत नाही. मग एक दिवस अचानक एका कागदाच्या मागील बाजूस  international school तसेच division हा तपशील पोलिसांना मिळतो आणि जामुनच्या मैत्रिणीपर्यंत पोलिस पोहोचतात. पण हे हस्ताक्षर तिचे नसते हेही त्यांना कळते. हे जामुनने लिहिले आहे हे मैत्रीण सांगते आणि अखेरीस पोलिस चौकशीसाठी जामुनच्या घरी पोहोचतात. जामुन पोलिसांना काहीच सांगू शकत नाही कारण तिला मालकीण बाईंनी धमकावलेले असते. पण तिचे डोळे तिची व्यथा बोलून जातात. 
 यानंतरही जामुनवर अत्याचार सुरुच राहतात. आता तिच्या तोंडात बोळा कोंबून, तिचे हातपाय बांधून तिला खोलीत कोंडले जाते. एक दिवस जमुनची मैत्रीण मालकीण बाईंना विचारते की जामुन कुठे आहे. ती परत आपल्या गावाला गेली असे मालकीणबाई सांगतात. पण मैत्रिणीला संशय येतो. मालकीणबाई बाहेर गेल्या आहेत ही संधी साधून आणि धाडस एकवटून जामुनची मैत्रीण कोपऱ्यातील खोलीत हळूच डोकावते आणि जामुनला या अवस्थेत बघून तिला फार वाईट वाटते. 'ये मम्मी पापा बहोत गंदे है, मुझे रोज मारते,पिटते है' अशी जामुनची कबुली मोबाईलवर रेकॉर्ड करून ती पोलिसांना ऐकवते आणि पोलिसांनी तिच्या आईबाबांना विश्वासात घेऊन जी मोहीम हाती घेतलेली असते ती फत्ते होते.              
यथावकाश मालक आणि मालकीणबाई गजाआड जातात आणि जामुन तिच्या वडिलांच्या हाती सोपवली जाते.
अशी असंख्य लहानगी मुले आणि मुली कुणा नराधमांच्या अत्याचाराला बळी पडतात. काही निराश होतात , खचतात, कुणी सुटकेचा मार्ग न सापडल्याने आत्महत्या करतात. पण केवळ आठ वर्षाच्या व रूढार्थाने काहीही शिक्षण न घेतलेल्या जामुनने जे करून दाखवलं ते इतरांसाठी निश्चित आशेचा किरण ठरू शकेल.
खरंच hats off टू little brave जामुन!